BOMMEN BEREND.
In 1936 besloot Enschede dat de straatnamen per wijk moesten worden gecoördineerd.
Zo kwam er een bloemenbuurt en een bomenbuurt. De deftige wijk Stadsmaten werd de zeeheldenbuurt, de reden waarom BN’ers als Rembrandt en Vondel plaats moesten maken.
Ook de Bisschopsstraat werd gehalveerd, het gedeelte vanaf de Nijverheidstraat tot het de Ruijterplein ging van Galenstraat heten naar een heldhaftige vlootvoogd…..
Wanneer we die twee straten weer gaan verenigen komen we tot de verrassende en door de gemeente zeker niet bedoelde…” Bisschop van Galenstraat.”
Wie was dan die bisschop van Galen zal menigeen zich afvragen. Welnu beste stadgenoten dat was een van de grootste plunderaars en oorlogsmisdadigers die Twente en ook onze stad in haar geschiedenis heeft gekend.
Christoph Bernhard van Galen was bisschop van het bisdom Münster en dat betekende in die dagen zowel de wereldlijke als geestelijke macht. Het had hem wel wat politiek gekonkel en gevechten gekost maar hij zat er dan toch maar mooi…. Van Galen had een langjarig geschil met de Staten Generaal van de Republiek der zeven verenigde Nederlanden waarbij hij terecht aanspraak maakte op de heerlijkheid Borculo en ook kerkelijke rechten terug wilde op de Groninger Ommelanden omdat ooit vanuit Münster dit gebied tot het Christendom was bekeerd terwijl ook de vrije toegang tot de Noordzee en handelsbelangen een rol speelden….. Toen de Nederlanden in conflict raakten met Engeland en alle aandacht en geld uitging naar de oorlog op zee, sloot de bisschop in 1655 een verbond met de Britten en viel onverwacht met 30.000 man vanuit het oosten aan. Het Staatse leger was verzwakt en niet in staat om er iets tegenin te brengen. De Achterhoek werd onder de voet gelopen en op 21 september was Twente aan de beurt. Losser werd in brand gestoken waarbij de kerk en meer dan 40 woningen werden vernield. Hierna volgde Enschede. De stad werd voor brand gespaard maar wel geplunderd en moest inkwartiering van officieren en manschappen toestaan terwijl in het buitengebied al het vee werd geroofd waardoor de bisschop de bijnaam “Beernke den Koodeef” kreeg. Ook Ootmarsum, Oldenzaal, Vriezenveen en Diepenheim werden overvallen en hadden zwaar te leiden onder oplegde schattingen. Rijssen werd verwoest. Daarop stootte de bisschop door naar Drenthe en Groningen. Toen vond de Franse koning het voor het machtsevenwicht in Europa genoeg en kwam het Staatse leger met 6000 man te hulp waardoor de Münstersen zich, omdat Engeland haar financiële verplichtingen ook niet na kwam, moesten terugtrekken en tekende van Galen op 18 april 1666 knarsetandend de Vrede van Kleef, Twente leeggeroofd en desolaat achterlatend………….
Maar in 1672 dat voor ons land de geschiedenis inging als het rampjaar, kreeg de op wraak beluste bisschop opnieuw een kans. Frankrijk en Engeland verklaarden ons land de oorlog en waar Engeland ons op zee bestreed, viel de Franse koning Lodewijk XIV met een leger van 120.000 man vanuit het zuiden over land aan… De Hollandse steden achter waterlinie moesten worden verdedigd waardoor het achterland aan haar lot werd overgelaten. Samen met zijn collega de bisschop van Keulen viel “Beernke den Koodeef” opnieuw het oosten binnen. Verdedigingswerken als de Ommerschans waren nauwelijks bemand en vestingsteden als Steenwijk en Coevorden werden na beschieting met een nieuw soort brandbommen al snel ingenomen. De Twentse steden die geen verdedigingswerken kenden, werden onder de voet gelopen en moesten om niet te worden verwoest zware belastingen betalen en onderkomens verlenen aan het bisschoppelijk leger. Het ging snel, binnen een maand was de bisschop heer en meester in Overijssel dat van de Unie der Zeven Provinciën werd afgescheiden.
Er was een deel van de bevolking dat de bezetting door Münster wel zag zitten, dat waren de katholieken.
De bisschop voerde namelijk de verboden roomse godsdienst weer in en de katholieken kregen de kerken die prins Maurits hen wegens heulen met de Spanjaarden had afgepakt en aan de protestanten had gegeven, weer terug en eisten meteen weer bestuurlijke functies, waarvan ze waren uitgesloten, op.
Weer rukte het Münsterse leger op naar het noorden. Maar daar was de tegenstand groter. De vesting Bourtange hield stand. Groningen werd belegerd maar gaf zich ondanks de beschieting met stinkbommen, granaten en gloeiende kogels, niet over. Van Galen kreeg door deze beschietingen in Groningen de bijnaam “Bomm’n Beer’nd”. Twee lange jaren zuchtten het oosten en het noorden onder de plunderingen en belegeringen toen moesten Münster en Keulen zich wegens geldgebrek en hulp die de Nederlanden van de Duitse keizer en Spanje kreeg, terugtrekken waarna op 22 april 1674 vrede werd gesloten. Het duurde echter tot juni voordat de legers Twente hadden verlaten. Delden, Markelo en Goor werden nog geplunderd en van het platteland werd het vee geroofd. Na de vrede werden de oude verhoudingen in Overijssel hersteld en moesten de katholieken de kerken weer afstaan. Het heeft bijna een eeuw geduurd voordat Twente en ook Enschede zich weer enigszins van de aangerichte oorlogsschade hadden hersteld.
De welwillende houding van de katholieken tegenover de Spanjaarden en de Münstersen is er de oorzaak van dat pas ver in de 19e eeuw de katholieken weer eigen kerken mochten bouwen en in bestuurlijke functies werden toegelaten. In onze stad bijvoorbeeld hadden de katholieke en joodse fabrikanten geen toegang tot de Grote Sociëteit…..
De beide oorlogen met de bisschop zijn de geschiedenis ingegaan als de Münsterse Oorlogen.
In Groningen herdenkt men op 28 augustus nog jaarlijks het ontzet en is een bekende Bistro naar Bommen Berend genoemd. Bij Overdinkel ligt nog de Invalsweg en het Pulverhus waar het bisschoppelijke leger Twente binnenviel en buskruit opsloeg… In Losser kent men nog het versje;
Beernke van Goalen stak Loster in braand, jaagt den schelm naor ’t Meunsterlaand…
Plunderen was ook toen al een oorlogsmisdaad maar werd oogluikend toegestaan vooral wanneer geld ontbrak om de soldaten te betalen. Een veroverde stad of dorp afbranden werd echter zwaar bestraft vooral omdat in Losser alle geplunderde en in beslag genomen goederen lagen opgeslagen in de verwoeste kerk. De daders werden dan ook terplekke opgehangen, maar daar hadden de berooide Lossenaren weinig aan.
Het plaatje is een spotprent uit die tijd en laat de twee gezichten van Bommen Berend als bisschop en krijgsheer zien…………….