Een oud plaatje van de Haaksbergerstraat.
Hoe oud precies is een beetje moeilijk vast te
stellen, daarvoor had de fotograaf zo’n vijftig
meter terug moeten gaan staan, ongeveer op de hoogte
van het Philadelphiakerkje.....Dan hadden we kunnen
zien of de Pathmoswoning uit ca. 1915 links op de
hoek er al stond of dat de Burg. Jacobsstraat rechts
( ca. 1903) al was aangelegd.
Ook kunnen we door de nog intacte bomenrij niet zien
of de winkelpanden van slager Bosman of visboer Ras
uit mijn jeugd al zijn gebouwd...De huizen rechts
zijn uit ca.1870-80. Wel weten we zeker dat de foto
is geschoten voor 1930 want toen verrees links de
Derde School met den Bijbel (nu de Bron) op de plek
waar we op de foto alleen nog wat optrekjes in
volkstuintjes zien.
Wat is er nu zo interessant aan dit stukje
Haaksbergerstraat?
Vanaf de Zuiderstraat tot aan de plek waar het
Philadelphiakerkje staat markeerde de
Haaksbergerstraat van 1884 tot 1934 totdat de
gemeenten fuseerden, de grens tussen Enschede en
Lonneker. Het eenzame jongetje links staat in
Enschede, de kinderen in het midden precies op de
grens en die rechts vooraan in Lonneker. Dat maakte
in eerste instantie weinig uit maar werd van belang
toen de wijk Pathmos gereed kwam.
Er was wel een
openbare school gebouwd aan het Spinnerplein maar
voor de Roomse inwoners was er in de wijk geen
ruimte voor een kerk of school. Deze werden in 1921
gebouwd aan de overkant van de Haaksbergerstraat dus
gingen de R.K. gelovigen uit het Enschedese Pathmos
naar de St.Jankerk en de leerlingen naar de
gelijknamige jongens en meisjesschool maar wel op
Lonneker grondgebied.
Omdat het hier niet om door de gemeente beheerde
maar door het bisdom gestichte scholen ging, konden
ook de R.K. kinderen uit Lonneker hier naar toe. De
openbare Pathmosschool was echter voor kinderen aan
de overkant van de Haaksbergerstraat taboe. Deze
moesten naar een school in Lonneker en die lagen
voor de leerlingen uit de huizen op de foto niet
bepaald naast de deur. Men was aangewezen op de
Spanseschool aan de Knalhutteweg, het
Usselerschhooltje, het Broekheurnerschooltje of het
schooltje aan de Poolmansweg.....
De bouw van de Stevenfenneschool in 1931 was dus
geen luxe.
De Haaksbergerstraat als grens was ook voor
drinkebroers uit het Pathmos belangrijk...
Het alcoholmisbruik en alle armoe en ellende
daardoor waren in Enschede in de jaren twintig en
dertig zo groot dat burgemeester Edo Bergsma meende
harde maatregelen te moeten treffen. Er waren in de
stad buiten de bekende grote restaurants en cafés
niet minder dan 450 tap- en verkooppunten gewoon bij
particulieren aan huis. Vergunningen werden
ingetrokken en het aantal werd teruggebracht tot 75.
Dit nam niet weg dat het misbruik eerder toe dan
afnam, er kwamen zogenaamde stille kroegjes waar men
onder het mom van kaartclub of "gewoon op visite"
sterke drank verkocht. Hierop kondigde de
burgemeester tijdelijke drooglegging aan waardoor
dit strafbaar werd. Er werd streng op gehandhaafd en
de boetes en straffen waren niet mis. De verlossing
uit dit leed lag voor de dorstige bewoners van het
Pathmos echter dichtbij. Ze hoefden alleen de
Haaksbergerstraat over te steken want in Lonneker
golden deze strenge gemeentewetten niet. Geen wonder
dat er in die jaren in de huizen op de foto al drie
cafés gevestigd waren..
Mijn vader, die toen een jaar of achttien was, heeft
mij eens verteld hoe het er in zo’n stil kroegje in
Enschede aan toe ging. Al in de fabriek werd er voor
de zondagmiddag een afspraak gemaakt met de
clandestiene kastelein om bij hem thuis te komen
kaarten. Er moesten minstens zes jongens komen zodat
men samen met de kastelein en zijn vrouw aan twee
tafels in de huiskamer kon kruisjassen. De drank was
goedkoop maar er moest wel regelmatig door gedronken
worden om wat te verdienen. De vrouw des huizes
schrok er dan ook niet voor terug om als het even
stil viel met hoog opgetilde rokken een dansje te
maken om de jongens die daar uiteraard op hadden
gewacht, aan te moedigen de fles nog eens rond te
laten gaan..... “Hup Marianneke, foezel in ’t
kanneke, loat de puppekes daans’n!”.... Betaling
voor de drank gebeurde niet ter plekke want er kon
onverwacht politie binnenvallen, maar op
maandagmorgen in de fabriek....
Ach die oude tijden, ze komen nooit weer terug.....
Hoezo? We hebben net weer drooglegging met daaruit
voortvloeiende illegale feestjes achter de rug....
In mijn kinderjaren kwam ik regelmatig in een van de
huizen rechts op de foto die toen nog achter in de
tuin een “huuske en tönneke” hadden waar de mens met
hoge nood zijn of haar behoefte kon doen. Daar
woonde de oude Lenstra, vader van een goede vriendin
van mijn moeder en net als moeder van Friese afkomst
en inderdaad verre familie van voetballer Abe.
Generatiegenoten van mij die in hun tienertijd
regelmatig naar de film gingen, moeten Lenstra
hebben gekend, misschien niet van naam maar wel door
zijn bijverdienste. Hij was namelijk portier bij
bioscoop Cinema Palace aan de van Lochemstraat.
Normaal was het een onopvallende man, maar in de
lange blauwe jas met gele epauletten, tressen en een
dito gekleurde pet maakte hij indruk en leek wel een
halve meter groter. In die tijd had je films voor
alle leeftijden, voor boven de veertien en boven de
achttien jaar. Lenstra controleerde niet alleen de
kaartjes maar hield ook streng toezicht op die
leeftijden, vooral bij boven de achttien was hij
zeer alert. Ik heb het een keer geprobeerd waarbij
ik hoopte dat hij, omdat hij mij kende, een oogje
dicht zou knijpen. Samen met twee vrienden, we waren
vijftien, wilden we naar een film van boven de
achttien waarvan het gerucht ging dat er vrouwelijke
lichaamsdelen van buitengewone afmetingen te zien
zouden zijn. Het meisje achter de kassa zei niets en
verkocht ons gewoon een kaartje. Maar Lenstra had
ons door. We kwamen er niet in. Het ergste daarbij
was dat hij aan mij vroeg; “Weet je moeder wel dat
je naar deze film gaat?” Dit ontlokte gegrinnik en
schampere opmerkingen bij de omstanders waarbij ik
me blozend af voelde gaan als een gieter.....
Gelukkig kregen we wel ons geld terug.
