HARREVELDERSCHANS

Hoewel Buurse tot de gemeente Haaksbergen behoort, is het eigenlijk een Enschedese kolonie.
Al sinds mensenheugenis zoeken de Enschedeërs er ontspanning en rust.
Vooral het deels nog prachtige Buurserzand met zijn heide , zandverstuivingen en de grillige Jeneverbesstruiken( Kwakelbuske) trekt ons naar het dorpje aan de beek. Dat al dat moois nog niet is gecultiveerd tot weideland en akkers, danken we aan Jan Bernard van Heek.
Het begon allemaal in 1906 met de bouw van de villa Zonnebeek in de boerschap Rutbeek nog net op de grens met Haaksbergen. Jan Bernard liet de villa in Amerikaanse stijl voor zijn echtgenote Edwina Ewing (heette die familie uit de TV serie Dallas ook niet zo?) bouwen die in St. Louis was geboren, zodat ze zich in het voor haar vreemde Twente een beetje thuis voelde. Als jachtgebied voor de familie had hij ver daarvoor ook al het nabij gelegen Buurserzand, verworven. Toen hij deze oude markegrond kocht was het er woest en ledig met zandverstuivingen. Vandaar de naam Buurser zand. De boeren uit de omgeving hadden er door de eeuwen heen hout gekapt, schapen laten weiden en heideplaggen en turf gestoken. Jan Bernard liet er weer dennen en loofbomen planten en gaf de heide weer ruimte om te herstellen.
Hij besloot ook dat dit stukje oeroud en uniek Twente niet verloren mocht gaan voor het nageslacht en hij bedacht plannen voor het inrichten van een openluchtmuseum waar de Twentenaren kennis konden maken met de omgeving waarin en hoe hun voorouders hadden geleefd…   
Daarvoor deed hij enige opmerkelijke aankopen zoals het oude boerderijtje (los huuske) de Bommelas dat al in het gebied stond en een oude loaksteen
(grenssteen). Ook de in 1921 voor de sloop bestemde Wissinksmöl in Usselo paste precies bij zijn plannen en werd gerestaureerd en in het Buurserzand weer opgebouwd. De “stenderkast” is intussen alweer terug op zijn oude plekje…
Wat ik nooit heb geweten, is dat ook het Buursermeertje onderdeel uitmaakte van het geplande museum. Het was niet een oude veenplas, maar is door van Heek gegraven als recreatievijver voor de bezoekers. De bodem werd met een speciaal soort klei bekleed zodat het water niet weg zakte.
Door zijn onverwachte overlijden in 1923 kwam een einde aan de plannen voor het openlucht museum. In 1929 schonk zijn weduwe het gebied aan Natuurmonumenten die het nu nog beheert.  
     
Het zal hier door gekomen zijn dat een waardevol historisch stukje van het gebied niet de aandacht kreeg die het verdiende. Dat is de Harrevelder of Statenschans, een verdedigingswerk uit de Tachtigjarige Oorlog aan een dode zijarm van de Buurserbeek. De Staten Generaal lieten het vierhoekige bastion rond 1590 aanleggen als bescherming voor de belangrijke handelsroute tussen Münster, Zutphen en Deventer die per schip of over de weg langs de Buurserbeek via Haaksbergen, Delden en Goor liep en van waar men een inval door de Spaans-Katholieke legers verwachtte. Tot een vijandelijk treffen is het er zeer waarschijnlijk nooit gekomen. Dat gebeurde wel iets zuidelijker bij Stadtlohn waar het protestantse leger door de katholieke troepen onder leiding van de graaf van Tilly in een bloedige veldslag werd verslagen.
De Harrevelderschans moet toch lange tijd door het Staatse leger bemand zijn geweest want bij opgravingen die tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen het als schietbaan werd gebruikt, vond men kogels, delen van militaire uitrustingen, scherven en andere gebruiksvoorwerpen….
In de Tweede Wereldoorlog stond er een Duits luchtafweergeschut.
In 1976 werd de schans deels gerestaureerd en voor belangstellenden open gesteld. Volgens de geleerden is het door de afgelegen plek een der best bewaard gebleven verdedigingswerken in dit deel van het land. Een bezoek is dan ook zeer de moeite waard en dat kan best tussen het natuurschoon, het meertje, ter Huurne, de Haarmühle of een ijsje bij Willy Flake door…..
Ter illustratie een luchtopname van de schans waarbij het vierkante bastion duidelijk herkenbaar is.