LOAKSTEEN
Een grens overschrijden,
grensverleggend te werk gaan, grenzen stellen, het zijn allemaal uitdrukkingen
die we overdrachtelijk gebruiken maar wel degelijk afkomstig zijn van door de
mens bepaalde grenzen van landen of streken. Al in de vroege oudheid bakende een
stam of volk het gebied waar ze zich prettig voelden af om te voorkomen dat
anderen het zouden inpikken.
Hieruit ontstonden landen waarvan de grenzen duidelijk aangegeven moesten
worden. De eenvoudigste oplossingen waren natuurlijke barrières als bergen,
rivieren of moerassen. Afdoende bleek dit nooit want in de geschiedenis van de
mensheid zijn talloze wrede oorlogen uitgevochten door geschillen over grenzen.
Waar geen natuurlijke grens aanwezig was, plaatste men palen of een grote kei.
Zo ook bij de verschillende oude Marken rondom Enschede. Nadat de Markestenen
hun functie hadden verloren, werden ze gebruikt als fundering of drempel bij
schuren en boerderijen, maar veel van deze eeuwenoude stenen palen liggen of
staan nog steeds al dan niet zichtbaar in het landschap verborgen en zijn
inmiddels gebombardeerd tot monument. Voorbeelden van uit Bentheimer zandsteen
gehouwen Markestenen zijn o.a. te zien aan de Leppeweg die de grens aangeven
tussen de oude Usseler en Buursermarke. Een fraai voorbeeld van een dikke
veldkei als grenssteen is de Bergwönnersteen die we vinden achter de Oldenzaalse
Hanzepoort aan de Noordelijke grensweg. Deze steen geeft de scheiding aan tussen
zelfs drie oude marken; Lonneker, Deurningen en Berghuizen. Als zo’n grens
eenmaal met goedvinden van alle partijen was bepaald, was ze heilig.
Omgooien, weghalen of verplaatsen van palen of stenen werd streng gestraft. Eens
in de zoveel tijd vond er een controle plaats. Dit werd een “Loakgang” genoemd.
Loak is Twents voor Laak dat een oud woord is voor grens. We vinden dit nog
terug in de familienaam ter Laak en in het woord laakbaar dat op de grens van
het toelaatbare betekent.
Zo’n Loakgang begon bij een speciale plek, een kuil waarin van veldkeien een
kruis was gevormd. Niet alleen Markerichters en boeren maakten de gang maar ook
kinderen werden meegenomen. Onderweg werden ze getrakteerd op noten of iets
lekkers om vlak daarna bij een grenssteen een flink pak slaag te krijgen, iets
wat ze hun leven lang niet zouden vergeten. Op de oude prent uit Duitsland zien
we hoe dit er aan toeging. Andere kinderen werden gedwongen om er naar te
kijken. De Loakgang eindigde weer bij de kuil met veldkeien. Zo probeerde men
ook voor de toekomst de jeugd van het belang en de onschendbaarheid van de grens
te overtuigen. Ook bij reparatie of als er een nieuwe steen of paal geplaatst
werd, herhaalde zich dit ritueel….De straffen voor overtreders waren niet mals.
Bijna onbetaalbare boetes in goud of vee, martelingen en jarenlange opsluiting
waren nog mild. Voor de notoire schender van grensstenen gold een vreselijke
straf. Hij werd tot aan zijn nek op de plek waar hij de steen had omgegooid of
weggehaald ingegraven waarna men met een door twee paarden getrokken ploeg het
stukje grond omploegde net zo lang tot er van het hoofd van de misdadiger weinig
meer over was.
Dit spektakel werd uiteraard bijgewoond door een groot aantal
toeschouwers voor wie dit in vroeger tijden een welkome afwisseling was in de
dagelijkse sleur maar tevens gold als afschrikwekkend voorbeeld.
Ja, onze voorouders konden er wat mee…… Ze stelden grenzen.
Wreed, zouden we nu zeggen.. Zeker, maar buiten de lijfstraffen is er nog weinig
veranderd. We plaatsen zelf nog altijd heggen, schuttingen, hekken of muurtjes
rond ons bezit en kijk maar eens naar de rijdende rechter hoeveel ellende en
verdriet men elkaar als buren bezorgt om pietluttige grensgeschillen….
