SPOREN IN HET LANDSCHAP….  
Soms kom ik op mijn zoektocht naar aardige historische wetenswaardigheden voor leuke verrassingen te staan. Wisten jullie dat er een molen in Broekheurne heeft gestaan? Ik niet! Ik stuitte er toevallig op toen ik rondrijdend in het mooie groene Smalenbroek een straatnaambordje met Molenbergweg (zie foto) tegenkwam waarbij mijn belangstelling meteen was gewekt. Het bordje suggereert namelijk dat er nog iets van die berg of belt waarop deze Berenbroekse molen heeft gestaan, te zien moet zijn. Nu ben ik altijd bij mijn onderwerpen op zoek naar overblijfselen of sporen in het landschap, maar helaas ik heb de oude molenberg of wat daar van over is niet kunnen vinden en er was ook geen, in het zweet zijns aanschijns zwoegende boer, die ik het kon vragen…. Omdat dit eigenlijk het deel van de gemeente is dat onder de verantwoordelijkheid van Mini valt, is ook zij gaan zoeken en heeft ook niets kunnen vinden. Ze heeft gelukkig wel de mooie foto’s gemaakt. Nu was het speuren in de archieven geblazen.
Voor de geschiedenis van de molen moeten we naar het nog bestaande nabij gelegen, mooie oude erve Groot Berenbroek. Al in de veertiende eeuw werd het Berenbroek vermeld. Het was toen eigendom van de graven van Steinfurt en ging later over naar de adellijke familie van Loen die de Enschedese borg bewoonde en waarvan we de naam terugvinden in het van Loenshof. Ook de adel kwam wel eens in geldnood en in 1725 verkochten de van Loens de boerderij en bijbehorende gronden voor 2600 guldens aan Gerrit Berenbroek wiens familie de boerderij al tijden pachtte en daardoor de naam van het erf had aangenomen. De nieuwe eigenaar slaagde er in het onder de adel zieltogende boerenbedrijf weer nieuw leven in te blazen, blijkbaar met resultaat want we lezen dat in 1771 zijn zoon Hendrik Berenbroek en zijn vrouw Geesken Heutink op dezelfde plek een nieuwe boerderij lieten bouwen. Hendrik was een ondernemend man en durfde de concurrentie met de Enschedese molens aan door rond 1800 een molen bij zijn erf te bouwen voor het malen van het graan van de Broekheurner boeren… De molen trof echter in 1831 het lot van zovele molens en brandde tot de grond toe af. In het zelfde jaar overleed ook Hendrik Berenbroek en een nieuwe molen kwam er niet, althans niet op dezelfde plek….. De burgemeester van Denekamp J.F. Roesingh Udink had namelijk van de brand gehoord en zag zijn kans schoon in 1837 zijn onrendabele molen van Lattrop te verplaatsen naar de Hooge Es op de hoek van wat nu de Espoortstraat en de C.F. Klaarstraat zijn. Dit initiatief viel niet in goede aarde bij het gemeentebestuur want op nog geen steenworp afstand stond op de hoek met, nu de Kneedweg en de Espoortstraat, al de pel – of oliemolen van Blijdenstein. Het beroep bij de hoge raad werd echter afgewezen want de Denekampse burgemeester voerde met succes aan dat het niet om een nieuwe maar om een vervangende molen voor de Berenbroekse ging. In 1846 werd deze molen verkocht aan David Heusinkveld. Die heeft er niet lang plezier aan beleeft want ook deze molen ging in1859 in vlammen op. Heusinkveld bouwde toen op een voor hem betere plek op de hoek van de Spelbergweg en de Brinkstraat, de molen die de ouderen onder ons nog gekend hebben als Rietmolen en waarvan de ruïne in 1947-48 werd afgebroken…..
  
 Aanvulling Arie Nieterink;          Hierbij de kadastrale kaart van de Gemeente Lonneker van 1811-1832,
                                                             waarop de Berenbroekse molen staat aangegeven


Tot zover de geschiedenis van de Berenbroekse molen en zijn opvolgers….
Keren we terug naar de sporen in het landschap.
Dit zijn voor mij niet alleen tastbare zaken maar kunnen ook namen zijn die door de eeuwen heen zijn blijven hangen in de omgeving. Ik vond het volgende.. Aan de Buurserstraat staat een mooie oude boerderij die “de Mölns” wordt genoemd, op het eerste gehoor een vreemde naam voor een boerderij maar na wat verder zoeken las ik dat er bij de Berenbroekse molen een boerderijtje met schuren voor de opslag van graan en meel stond waar waarschijnlijk de molenaarsknecht met zijn gezin woonde. Deze pandjes werden in de volksmond “de Mölns” genoemd en de wönner (bewoner) kreeg automatisch door zijn naobers deze naam toegedicht, ook al heette hij in werkelijkheid Wooldrik. Toen de molen was verbrand en er dus geen emplooi meer was voor Wooldrik op de Mölns gingen ze over op de landbouw en kregen in 1850 de kans te verhuizen naar een grotere nu nog bestaande boerderij aan de Buurserstraat die eigenlijk Hof te Coesfeld heette, maar door de komst van de nieuwe bewoners al snel “de Mölns” werd genoemd terwijl de vorige bewoners de naam Hof te Coesfeld meenamen naar hun nieuwe onderkomen. In 1924 lezen we dat een van de bewoners van de Mölns: Johan Wooldrik vergunning aanvroeg om een boerderijtje aan de Buursertraat te bouwen waar hij een houtzagerij wilde beginnen. Dat werd toegestaan en hoe noemde men dat boerderijtje? Goed geraden.. “Möln Johan” naar het erve waar hij vandaan kwam…ook dit boerderijtje is er nog en staat nu tussen de nieuwere woningen aan de Buurserstraat. De Wooldriks wonen er niet meer, maar de erfenis van de oude molen al is het alleen de naam, is blijven hangen in de omgeving.. Maar we zijn nog niet klaar….  In 1907 kocht Gerhard Jannink, die bij zijn collega-textielbaronnen niet achter wil blijven in het opkopen van kapitale boerderijen als buitenverblijf en om er hun hobby als boer uit te oefenen, het Berenbroek en al het bijbehorend land. Ook het perceel op de hoek van de Smalenbroeksweg en de Knalhutteweg hoorde erbij. Op dat moment stonden daar twee woningen voor douaneambtenaren (commiezen) die voor de inning van de invoerrechten op de goederen die bij Sanders Küper de grens passeerden, moesten zorgen. Toen in 1912 het goederenvervoer voor deze grenspost werd gesloten en verplaatst naar Glanerbrug, verhuisden ook de commiezen en werden de huisjes afgebroken. Of Jannink het grondstuk verkocht of dat hij er zelf een nieuwe boerderij voor in de plaats liet bouwen, is onzeker….maar de boer die er op kwam was Herman Wooldrik, een van de telgen van de boerderij “de Mölns” aan de Buurserstraat en zoals we al vermoeden, het kon niet anders, werd de boerderij “Möln Herman” genoemd. En wat is nu het aardige hieraan? De boerderij van Möln Herman werd in 1994 gesloopt en nu prijkt op die plek de riante bungalow met prachtige tuin van onze lieve FB vriendin en medelid van Oud-Enschede; Aline Ruinemans vant Hull en haar Hans…..dus Möln Aline voortaan?

Nog even dit…. Dat Mini en ik de molenberg of wat daar van over is niet konden vinden, wil niet zeggen dat die er niet meer is. Wanneer een van jullie wel weet waar die ligt of alsnog kan vinden, horen of zien we het graag, liefst met een foto zodat we dit verhaal compleet kunnen afsluiten.



 

RONDVRAAG LEDEN VAN OUD-ENSCHEDE



Gerrit Schorn;  
Is er nog iets van die plek waar de molen moet hebben gestaan te zien?

Heinand Voerman;  
Nee, de boer heeft de weg opgekocht en het land is geëgaliseerd.
Maar er zit nog veel onder de grond, het pad kan ik nog herkennen door de stand van de bomen maar die nu langzaam aan meer terrein winnen.

Aline Ruinemans;
Nou beste Gerrit , als je bedoelt dat het boerderijtje op onze plek nu in 1994 is afgebroken dan is het niet goed . Wij zijn hier in 1994 komen wonen 😁 De boerderij is in 1981 afgebroken , en toen heeft Betske Bijkerk van de Fritex ons huis op deze plek laten bouwen door zijn zwager Jan Kok . Het oude boerderijtje had de ingang aan de knalhutteweg . Die van ons aan de Smalenbroeksweg .
Vandaar dat ons adres officieel Knalhutteweg is.

 
                                         Hierbij afbeelding van het oude boerderijtje.
                                         De 3 kastanjes staan er gelukkig nog steeds .
                                         Er woonde inderdaad Möln Mina in .
                                         Was toch even komen koffie drinken Gerrit...


                


                                         Gerrit Schorn;  
                                         Bedankt Aline voor je aanvulling.
                                         Zo zie je maar weer dat niet alle informatie in de archieven klopt..
                                         Fijn dat die kastanjes er nog staan en ook mooi dat je nog wist dat Moln Mina
                                         in het boerderijtje woonde..


 

UIt; De molens in Enschede en Lonneker van Ties Wiegman...
 

Erve Groot Berenbroek...
 

Groot Berenbroek met theehuisje..